تاريخ
روزنامهنگاري
در
جهان
اين
روزها
ميتوانيد
آنها
را
در
همه
جا
پيدا
كنيد،
در
دورترين
نقاط
جهان،
در
بلوارهاي
شهرهاي
بزرگ،
در
كوچههاي
باريك،
در
كيوسكها،
در
قايقها
و
كشتيهاي
بادباني.
آنها
تا
خورده
و يا
لولهشده
دست
به
دست
ميشوند
و
گاه
حكم
پوشش
را
دارند
كه
به
كار
شبهاي
سرد
در
پاركها
ميخورند.
رسانهاي
كه
قرار
بود
دنيا
را
تغيير
دهد،
نخستين
پرتو
خود
را
در
يكي
از
روزهاي
سال
1605
در
استراسبورگ
آشكار
ساخت
(يك
جمهوري
آزاد
در
قرن
شانزدهم).
البته
يوهان
كارولس
(Johann
carolus)
چاپكار
نميدانست
روزنامه
چنين
كاركردي
خواهد
يافت.
او
روزنامه
رليشن
(Relation)
را
به
چاپ
رساند.
رليشن
يك
واژه
لاتين
است
كه
از
relatio به
معني
گزارش
دادن
مشتق
ميشود
و او
به
همين
دليل
اين
نام
را
براي
روزنامهاش
برگزيده
بود.
او
چهار
فرمان
رسانههاي
مدرن
را
جاري
ساخت.
نخست
آنكه
رليشن
نخستين
روزنامه
موضوعي
بود
و
طيفي
از
موضوعات
را
پوشش
ميداد
و
بنابراين
جهاني
بود،
دوم
آنكه
متمركز
بر
عامه
مردم
بود
و
بنابراين
آگهي
داشت
و
بالاخره
تعيينكنندهترين
فاكتوري
كه
رليشن
را
به
اولين
روزنامه
مدرن
تبديل
ساخت،
تداوم
آن
در
انتشار
بود.
رليشن
نخستين
روزنامهاي
بود
كه
به
صورت
هفتگي
و به
مدت
هفتاد
سال
به
زندگي
خود
ادامه
داد.
اما
به
هر
حال،
رليشن
از
بسياري
جهات
شبيه
روزنامههاي
امروزي
نبود.
در
آن
دوران
پستچيها
نقش
تعيينكنندهاي
در
گردآوري
اخبار
داشتند،
چرا
كه
آنها
بودند
كه
خبرها
را
از
دليجانها
يا
پيكهاي
سواره
ميگرفتند
و از
آنجايي
كه
در
آن
دوران
خبرها
به
مفهوم
اخص
كلمه
چندان
زياد
نبودند،
هر
چيزي
كه
ميرسيد
به
دست
چاپ
سپرده
ميشد،
بيآنكه
حتي
ويرايش
شود.
مقالات
بهطور
عمده
با
حروف
سربي
چيده
ميشدند
و با
ماشينهايي
كه
از
چوب
ساخته
شده
بودند،
به
چاپ
ميرسيدند.
گسترش
در
همه
سو
چند
سال
طول
كشيد
تا
روزنامهها
در
ساير
كشورها
هم
پديدار
شوند.
نخستين
روزنامه
فرانسه
تحت
عنوان
گزت
(Gazette) در
سال
1631
منتشر
شد.
روزنامه
ديگري
با
همين
نام
در
سال
1665
در
انگليس
منتشر
شد
كه
در
آغاز
آكسفورد
گزت
(Oxford
Gazette)
خوانده
ميشد.
آكسفورد
گزت
در
آكسفورد
يعني
در
جايي
كه
دربار
انگليس
از
ترس
طاعون
در
آنجا
مستقر
شده
بود،
منتشر
ميشد.
اما
وقتي
دربار
پس
از
يك
سال
به
پايتخت
بازگشت،
اين
روزنامه
نيز
نام
خود
را
به
لندن
گزت
تغيير
داد.
در
سوئد
نخستين
روزنامه
با
نام
Post-och
inrikes
Tidningar
در
سال
1645
انتشار
يافت.
اين
روزنامه
سوئدي
قديميترين
روزنامهاي
است
كه
هنوز
تا
امروز
و
ظاهراً
بدون
وقفه
به
انتشار
خود
ادامه
داده
است.
[ديجيتال
شدن
همين
روزنامه]
پنجاه
سال
بعد
پاي
روزنامه
به
آمريكا
باز
شد و
آن
زماني
بود
كه
روزنامه
پابليك
اكرنسز
(Public
Occurrences)
در
سال
1690
در
بوستون
انتشار
يافت.
بدبختانه
اين
روزنامه
تنها
يك
شماره
انتشار
يافت
و به
سرعت
توقيف
شد و
به
همين
دليل
است
كه
تاريخ
آغاز
انتشار
روزنامههاي
مدرن
آمريكا
را
سال
1734
ميدانند،
يعني
زماني
كه
ژورنال
هفتگي
نيويورك
(New
York
Weekly
Journal)
منتشر
شد.
هجده
سال
ديگر
هم
گذشت
تا
اينكه
كاناداييها
در
سال
1752
به
نخستين
روزنامه
خود
يعني
هاليفكس
گزت
(Halifax
Gazette)
رسيدند.
اما
نخستين
روزنامهها
در
بخش
شرقي
جهان
در
قرن
نوزدهم
با
عنوان
سيدني
گزت
و
نيوساوت
ادورتايزر (New
South
advertiser) در
سال
1803
در
استراليا
منتشر
شدند،
يعني
درست
15
سال
پس
از
تشكيل
تبعيدگاههاي
جزايي
در
اين
سرزمين.
اما
روزنامه
بمبئي
ساماچار
(Bombay
samachar)
از
سال
1822
در
هند
منتشر
شد.
اين
روزنامه
به
دو
زبان
انگليسي
و
گجراتي
كه
زبان
شمال
غربي
هند
است،
منتشر
ميشود.
ژاپنيها
هم
نخستين
روزنامه
خود
را
با
نام
نيچي-
نيچي
(Nichi-Nichi)
در
سال
1872
منتشر
ساختند.
اما
انتشار
روزنامه
و به
عبارت
بهتر
تولد
روزنامه
به
مفهوم
امروزين
آن
در
سال
1650
در
لايپزيگ
آلمان
و با
انتشار
اينكومند
زايتونگن
(Einkommende
Zeitungen)
صورت
گرفت.
اينكومند
زايتونگن
6
روز
در
هفته
منتشر
ميشد،
چهار
صفحه
داشت
و
ابعاد
آن
حدود
5/31
در
17سانتيمتر
بود.
اگرچه
انتشار
روزنامهها
در
آغاز
از
نظر
تعداد
چشمگير
نبود،
اما
آلمانيزبانها
به
حدي
كه
بخواهند
بخوانند،
روزنامه
در
اختيار
داشتند.
در
پايان
قرن
هفدهم
حدود
هفتاد
روزنامه
آلماني
زبان
در
آلمان
منتشر
ميشد
كه
كمي
بيشتر
از
كل
روزنامههاي
منتشره
در
بقيه
اروپا
در
آن
دوران
بود.
اين
روزنامهها
كه
تيراژهايي
در
حدود
300
تا
400
نسخته
داشتند،
توسط
200هزار
تا
250
هزار
نفر
خوانده
ميشدند.
از
آنجا
كه
همه
مردم
قدرت
خريد
روزنامه
نداشتند،
روزنامهخواني
در
آن
دوره
يك
تجربه
مشترك
بود
و
علاوه
بر
اين،
يك
سوم
جمعيت
قادر
به
خواندن
و
نوشتن
بودند.
آنانكه
روزنامه
ميخريدند
در
كافهها،
خانهها
و
قرائتخانهها
(reading
rooms)
براي
ديگران
روزنامه
ميخواندند
و
درباره
آخرين
خبرها
و
تحولات
با
هم
بحث
ميكردند.
پروفسورها
و
معلمها
هم
از
گزارشهاي
روزنامهها
براي
دروس
و
سخنرانيهاي
خود
استفاده
ميكردند.
ارتقاي
سطح
سواد
و
آموزش
منجر
به
استقبال
بيشتر
از
روزنامهها
شد و
مردم
براي
هزينه
كردن
در
مورد
رسانهاي
كه
عطش
آنها
را
نسبت
به
اطلاعات
فرو
مينشاند،
رغبت
و
تمايل
بيشتري
از
خود
نشان
دادند.
حدود
سال
1800
بود
كه
Hamburger
Unpartheyische
Correspondent
براي
خود
51
هزار
مشتري
دست
و پا
كرد.
چهارهزار
نسخه
از
اين
روزنامه
هامبورگي
كه
براي
اروپاييها
به
يك
منبع
معتبر
خبري
تبديل
شده
بود،
به
كشورهاي
ماوراي
بحار
ارسال
ميشد
و
اين
روزنامه
توانست
نخستين
روزنامهنگاراني
را
كه
فقط
از
طريق
روزنامهنويسي
امرار
معاش
ميكردند،
گرد
خود
جمع
كند.
چاپ
به
مثابه
بالهاي
روزنامه
فرا
رسيدن
قرن
نوزدهم
نشان
داد
هيچ
چيز
ياراي
ممانعت
از
غلبه
و
پيشروي
روزنامهها
را
ندارد.
بروز
روشهاي
صنعتي
كاغذسازي
در
ميانه
قرن
نوزدهم
و
تركيب
مطالب
محتوايي
با
آگهيها
باعث
شد
تا
در
عرصه
روزنامهها
سنگپايه
تازهاي
از
جنبه
هزينهها
بنيان
نهاده
شود.
قيمت
روزنامهها
به
شدت
پايين
آمد
و به
اين
ترتيب
هر
كسي
قادر
به
خريد
روزنامه
شد.
پيشرفت
در
عرصه
تكنولوژيهاي
چاپي
هم
به
روزنامهها
بال
و پر
داد
تا
به
رسانهاي
جمعي
تبديل
شوند.
فردريك
كونيگ
(Friedrich
Koenig) مخترع
در
سال
1814
نخستين
ماشين
با
دو
سيلندر
چاپ
را
كه
با
نيروي
بخار
كار
ميكرد،
اختراع
كرد
و آن
را
در
اختيار
تايمز
لندن
قرار
داد.
اين
ماشين
ميتوانست
1100
ورق
در
ساعت
چاپ
كند
و به
اين
ترتيب
بود
كه
در
بحث
28
نوامبر
1814
چهارهزار
نسخه
از
تايمز
لندن
را
در
چند
ساعت
چاپ
كرد
و به
اين
صورت
بود
كه
عبارت
<ماشينهاي
چاپ
اتوماتيك
سيلندري>
متولد
شد.
خبرهاي
شكست
و
نابودي
ارتش
ناپلئون
در
ژوئن
1815
در
واترلو
توسط
همين
ماشينهاي
چاپ
سيلندري
چاپ
شد و
در
سال
1845
بود
كه
شركت
ماشينن
فابريك
اگسبرگ
(Maschinenfabric
Augsburg)
تأسيس
شد و
تا
سال
1872
توانست
750
ماشين
چاپ
اتوماتيك
سيلندري
را
در
آلمان
و
خارج
از
آلمان
به
فروش
برساند.
اما
در
همين
قرن
نوزدهم
شاهد
يك
نوآوري
ديگر
علاوه
بر
ماشين
چاپهاي
اتوماتيك
سيلندري-
هم
هستيم
و
اين
بار
هم
اين
تايمز
لندن
بود
كه
در
استفاده
از
آن
پيشتاز
بود.
جان
والتر
سوم
(John
walter
III)
نخستين
ماشين
چاپ
سيلندري
را
براي
روزنامه
ساخت
و
اين
اختراع
به
نام
ماشين
چاپ
والتر
معروف
شد.
مدتي
بعد
در
نمايشگاه
جهاني
وين
در
سال
1873
شركت
ماشينن
فابريك
اگسبرگ،
ماشين
كوچكتري
را
عرضه
كرد
كه
بر
اساس
اصول
ماشين
والتر
كار
ميكرد،
اما
كار
با
آن
راحتتر
بود
و
ميتوانست
12
هزار
ورق
در
ساعت
پشت
و رو
چاپ
كند.
رشد
سريع
در
عرصه
چاپ
روزنامه
باعث
شد
تا
ماشينن
فابريك
اگسبرگ-
كه
امروز
كارخانه
پلائن
مان
رولند
است-
به
فكر
ساخت
ماشين
چاپ
بيفتد
و به
اين
ترتيب
بود
كه
روتاپلانا
در
سال
1897
به
عنوان
يك
ماشين
رول
مطرح
شد.
اما
نخستين
ماشين
سيلندري
براي
روزنامه
در
سال
1899
موجوديت
يافت
و
درسال
1912
بود
كه
اين
شركت
نخستين
ماشين
رول
افست
را
بر
اساس
پتنت
پيشتاز
افست
يعني
كاسپار
هرمن
(Caspar
Hermann)
ساخت.
او
بعدها
هم
در
ساخت
نخستين
افست
رول
كه
توسط
مان
رولند
توليد
شد،
نقش
عمدهاي
ايفا
كرد.
در
حال
حاضر
بيش
از
يك
سوم
روزنامههاي
جهان
با
ماشينهاي
افست
مان
رولند
چاپ
ميشوند.
18000
روزنامه
در
جهان
در
پيشروي
پيروزمندانه
روزنامهها
كه
چهار
قرن
است
ادامه
دارد،
نه
تنها
روشها
و
فرايندهاي
توليد
دستخوش
تغيير
شده،
بلكه
خود
روزنامهها
نيز
دچار
دگرگونيهاي
اساسي
شدهاند.
روزنامهها
از
همان
روزهاي
اوليه
كه
خبرهايشان
را
پستچيها
ميآوردند
و
بدون
ويرايش
و
كنترل
و
افزودن
تحليل
و
تفسير
در
استراسبورگ
به
چاپ
ميرساندند،
به
تدريج
به
سوي
تبديل
شدن
به
رسانههاي
جمعي
حركت
كردند
تا
رسانههايي
باشند
كه
از
آزادي
مطبوعات
در
سراسر
جهان
دفاع
ميكنند،
با
تحولات
عظيم
اجتماعي،
اقتصادي
و
فرهنگي
در
طول
قرنها
همگام
بوده
و
گاه
به
اين
تحولات
شكل
هم
دادهاند.
روزنامه
در
چهارصدمين
سال
تولد
خود
به
رسانهاي
تبديل
شده
است
كه
از
جنبه
شيوههاي
عرضه
روزنامهنگارانه
مطالب
بسيار
ثروتمند
است،
بسيار
آسان
خوانده
ميشود،
از
تصاوير
و
صفحهآرايي
مطلوب
برخوردار
شده
و
بيش
از
يك
ميليارد
نسخه
از
آن
در
200
كشور
حضور
دارد
و در
زماني
كه
اين
مقاله
نوشته
ميشود،
انجمن
جهاني
روزنامهها
18
(WAN)
هزار
روزنامه
از
سراسر
جهان
را
نمايندگي
ميكند
و
اين
در
حالي
است
كه
6500
مورد
از
آنها
هم
جزو
روزنامههاي
يوميه
هستند.
روزنامه
در
عصر
اطلاعات
روزنامهها
اكنون
مدتي
است
كه
از
سوي
راديو،
تلويزيون
و
اينترنت
به
چالش
كشيده
شدهاند.
اما
با
اين
همه
هنوز
فرجام
تيره
و
تاري
كه
براي
روزنامهها
پيشبيني
ميشد،
رقم
نخورده
است.
روزنامههاي
الكترونيك
و
چاپي
اكنون
به
طرز
مسالمتآميزي
با
يكديگر
زندگي
ميكنند
و
هيچگاه
كميت
چاپ
به
اندازه
امروز
نبوده
است.
اما
با
اين
همه،
بسياري
از
روزنامهها
و به
ويژه
در
سالهاي
اخير
در
كشورهاي
صنعتي
غرب
دچار
افت
درآمد
و از
دست
دادن
خوانندگان
خود
شدهاند.
آگهيها
به
سوي
اينترنت
سرازير
شده
و
نسل
شيفته
اينترنت
هم
رو
به
گسترش
است.
آيا
روزهاي
پرشكوه
روزنامهها
رو
به
پايان
است؟
شكوفايي
روزنامه
در
چين
و
هند
در
اين
نكته
ترديدي
نيست
كه
صحنه
رسانهاي
دستخوش
تغيير
شده
است
و
اين
تغييرات
باز
هم
ادامه
خواهد
يافت.
در
حالي
كه
مصرف
رسانهاي
از
آغاز
قرن
بيستم
از
حدود
10
ساعت
به
60
ساعت
در
هفته
در
سراسر
جهان
رسيده،
دست
روزنامهها
خالي
مانده
است.
اما
هنوز
نميتوان
گفت
كه
چشمانداز
فراروي
روزنامهها
كاملاً
تيره
است.
طبق
گزارشي
كه
انجمن
جهاني
روزنامهها
منتشر
ساخته
است،
درآمد
آگهيهاي
روزنامهها
در
سال
2003
دو
درصد
نسبت
به
سال
2002
افزايش
يافته
و
پيشبيني
ميشود
كه
اين
روند
صعودي
تا
سال
2006
ادامه
يابد.
انجمن
جهاني
روزنامهها
همچنين
گزارش
داده
كه
تيراژ
روزنامهها
هم
در
سطح
جهاني
در
همين
سال
2003
در
مقايسه
با
سال
2002
حدود
12/0
درصد
افت
داشته
است.
اما
اين
افت
تيراژ
در
برخي
از
كشورهاي
صنعتي
از
طريق
توسعه
بازار
جبران
شده
است.
چين
با
فروش
روزانه
85
ميليون
نسخه
روزنامه
صاحب
عنوان
پرتيراژترين
كشور
از
نظر
مصرف
روزانه
روزنامه
است
و
اين
در
حالي
است
كه
اين
رقم
براي
هند-كه
در
مكان
دوم
جهاني
قرار
دارد-
72
ميليون
نسخه
در
روز
است.
نگاهي
به
كشورهاي
ديگر
ميتواند
پتانسيل
روزنامهها
را
به
تصوير
بكشد:
در
سيرالئون
فقيرترين
كشور
جهان
كه
سطح
بيسوادي
در
آن
85
درصد
است،
روزنامهها
از
سال
1997
به
بعد
مثل
قارچ
در
حال
روييدن
هستند.
اين
كشور
در
سال
1997
داراي
12
روزنامه
بود
و
اين
در
حالي
است
كه
اكنون
در
سال
2005
داراي
50
نشريه
است.
در
افغانستان
سطح
سواد
20
درصد
است،
اما
در
سال
2002
در
اين
كشور
حدود
265
نشريه
منتشر
ميشد
كه
150
مورد
آن
در
كابل
پايتخت
آن
توزيع
ميشد.
در
سنگال
با
كمبود
خريدار
براي
روزنامهها
مواجه
هستيم
و
اين
بسيار
طبيعي
است،
چون
قيمت
يك
روزنامه
معادل
قيمت
يك
كيلو
برنج
است،
اما
با
اين
همه
روزنامهها
كماكان
در
سنگال
خوانده
ميشوند:
60
درصد
مردم،
روزنامهها
را
قرض
ميگيرند.
توليدكنندگان
روزنامهها
و
مفاهيم
تازه
روزنامهها
در
عصر
اطلاعات
به
كدام
سو
خواهند
رفت؟
روزنامهها
چهارصد
سال
است
كه
در
سراسر
جهان
در
حال
شكل
دادن
به
افكار
عمومي
هستند
و
هنوز
جزو
شكلهاي
محبوب
و
معتبر
رسانهاي
در
عرصه
اطلاعرساني
به
حساب
ميآيند.
حفظ
اين
موقعيت،
اصليترين
چالش
توليدكنندگان
روزنامهها
است.
بر
اساس
يافتههاي
تازهترين
پژوهش
انجمن
جهاني
روزنامهها
كه
در
زمينه
فرايندهاي
روزنامهاي
صورت
گرفته
است،
تيموتي
بالدوين
(Timothy
Baldwin)
مديركل
اين
انجمن
ميگويد:
امروزه
مديران
روزنامهها
بيش
از
هميشه
اين
تمايل
را
از
خود
نشان
ميدهند
تا
با
اتكا
به
نوآوريها
و
استراتژيهاي
متفاوت
به
جذب
خوانندگان
بيشتري
بپردازند.
بسياري
از
روزنامهها
در
جهت
پاسخ
دادن
به
نيازهاي
مخاطبان
خود
به
تغيير
قطع
رو
آورده
و
چاپ
تمام
رنگي
را
در
دستوركار
خود
قرار
دادهاند.
آنها
با
نوآوريهاي
گوناگون
درصدد
جذب
نسل
جوان
نيز
هستند
و
يكي
از
اين
روشها
چاپ
نسخههاي
رايگان
براي
متروها
و
قطارها
است.
درآمد
تبليغات
در
روزنامههاي
رايگان
ظرف
يك
سال
5/1
درصد
افزايش
داشته
است
و
ظرف
5
سال
به
6/22
درصد
خواهد
رسيد.
مترو
اينترنشنال
ناشر
سوئدي
نشريه
رايگان
مترو
روزانه
5/5
ميليون
نسخه
از
نشريه
خود
رادر
16
كشور
توزيع
ميكند
و به
همين
خاطر
است
كه
ميتوان
گفت
هنوز
روزنامهها
در
آينده
موفق
خواهند
ماند.
روزنامه
بر
اساس
تقاضا
وقتي
انسان
در
سرزمين
مادري
خودش
نيست،
داشتن
يك
روزنامه
آشنا،
آرامشبخش
است.
و
شايد
به
همين
دليل
باشد
كه
مسافران
هتلهاي
مختلف
دنيا
از
سرويس
Newspaper
Direct
اينچنين
استقبال
ميكنند.
اين
سرويس
200
روزنامه
از
35
كشور
جهان
با
30
زبان
را
در
اختيار
علاقهمندان
به
روزنامهها
قرار
ميدهد.
ريشه
اين
ايده
به
كانادا
بازميگردد
و
توسط
يك
شركت
مستقر
در
ونكوور
از
سال
1999
عملياتي
شده
است.
اين
شركت
كه
يك
دفتر
هم
در
نيويورك
دارد،
روزنامهها
را
از
سراسر
دنيا
به
صورت
ديجيتالي
در
اختيار
روزنامهخوانان
قرار
ميدهد.
هر
كه
با
اين
شركت
قرارداد
منعقد
كند،
امكانات
سختافزاري
و
نرمافزاري
بهرهبرداري
از
چنين
سرويسي
را
دريافت
ميكند
و به
اين
ترتيب
به
مخاطبان
اين
فرصت
را
ميدهد
تا
روزنامههاي
دلخواه
خود
را
از
اينترنت
دانلود
كرده
و از
آنها
پرينت
بگيرند.
روزنامههايي
كه
به
اين
ترتيب
ظرف
چند
دقيقه
دانلود
ميشوند،
در
قطع
3 A
هستند،
دورو
پرينت
گرفته
ميشوند
و از
نظر
شكل
صفحات
عين
روزنامه
اصلي
(چاپي)
هستند.
استفاده
از
اين
سرويس
علاوه
بر
هتلها،
اكنون
در
كتابخانهها،
مؤسسات
پژوهشي،
خطوط
هوايي
و
دريايي
نيز
عموميت
يافته
است.
نويسندگان:
سوزان
استينل،استفن
كوبس
و
برژيت
ايزنلوفل
ترجمه
دكتر
يونس
ُشكرخواه